Het Platform Recht voor Iedereen publiceert een "zwartboek over de hervorming van de juridische bijstand", één jaar na zijn inwerkingtreding

Persmededeling van het Platform Recht voor Iedereen

Een jaar later: het zwartboek over de hervorming van de juridische bijstand

Brussel, 4 september 2017

De inkomensafhankelijke bijdrage is te hoog, een veranderende vertrouwensrelatie tussen advocaat en cliënt, onevenredige administratieve lasten, beperkte beschikbaarheid van pro deo-advocaten… Eén jaar na zijn inwerkingtreding maakt het Platform Recht voor Iedereen de trieste balans op van de hervorming van de juridische bijstand zoals ingevoerd door Minister Koen Geens op basis van een zwartboek van getuigenissen. Voor de leden-verenigingen van het Platform en de personen die zij vertegenwoordigen, heeft de hervorming tot een ingewikkelder of zelfs een volledig inefficiënt systeem geleid. De toegang tot het gerecht is nochtans een fundamenteel, grondwettelijk recht. De hervorming bedreigt de toegang van de burger tot het gerecht, en bijgevolg de mogelijkheid om haar rechten te laten gelden.

Een ongegrond uitgangspunt
De tweedelijnsbijstand laat mensen die zich in grote precaire omstandigheden bevinden toegang te hebben tot een advocaat die bekend staat als een pro deo-advocaat.

De hervorming werd gemotiveerd door enerzijds de wil om de zogenaamde “overconsumptie” van de rechtsbijstand door de rechtszoekende en de gewetenloze advocaten tegen te gaan en anderzijds de actoren van de rechtsbijstand te responsabiliseren. Deze overconsumptie is echter nooit aangetoond. Bovendien werden de gerapporteerde misbruiken systematisch vervolgd, en dit reeds lang voordat de hervorming in voege trad.

De rechtzoekende onder stress
De leden van het Platform hebben in een Zwartboek getuigenissen van rechtszoekenden, maatschappelijk werkers en advocaten gebundeld. Het besluit is duidelijk: de rechtzoekende worden overstelpt met voorwaarden alvorens gebruik te kunnen maken van de tweedelijnsbijstand. Deze voorwaarden werden verzwaard door de hervorming.

Allereerst is het nu aan de rechtzoekende om aan te tonen, met een uitgebreide overlegging van bewijsstukken, dat hij over onvoldoende financiële middelen beschikt. Het vermoeden van onvermogen voor bepaalde doelgroepen werd afgeschaft, met uitzondering van de minderjarige. De andere rechtzoekende (gehandicapte personen, gepensioneerden, gedetineerden, mensen die sociale bijstand genieten, daklozen, vreemdelingen, … ) zijn verplicht om hun behoeftigheid aan te tonen.

Het onderzoek naar de inkomsten heeft een dermate grote proportie aangenomen dat het invloed heeft op de ontvangst van de rechtzoekende bij de juridische bijstand, de hulp van de organisaties aan de rechtzoekende maar ook op het eerste contact van de rechtzoekende met zijn advocaat. Bovendien vraagt het veel tijd om alle gevraagde documenten te
verzamelen (documenten die niet of niet meer bestaan of die aan de lopende band worden gevraagd). De tijd die nodig is om deze documenten te verzamelen brengt de termijn om de rechtbank te vatten in gevaar, zelfs met risico om termijnen te overschrijden.

Sommige rechtzoekenden hebben het geluk om een advocaat te hebben die hun belangen desondanks verdedigen. Het probleem voor de advocaat die optreedt zonder zeker te zijn dat de kosteloze rechtsbijstand zal worden toegekend draagt het risico om niet betaald te worden voor geleverde prestaties. Andere rechtzoekenden lopen het gevaar om alleen te moeten instaan voor hun verdediging. Of nog, ontmoedigd door de intense procedure, de handdoek in de ring werpen en niet langer hun rechten laten gelden en verdwijnen uit het systeem.

Vervolgens heeft de hervorming de betaling van een forfaitaire bijdrage (van 20,00 EUR tot 50,00 EUR) ingevoerd, waar voordien de hulp volledig gratis was. Deze bepaling werd ingevoerd om de rechtzoekende aan te zetten zich verantwoordelijker te gedragen en aan te zetten na te denken over de financiële impact die hij veroorzaakt. Deze bijdrage vormt een reële drempel van de toegang tot het gerecht voor de meest behoeftigen.

Pro Deo advocaten in dalende lijn
De hervorming heeft eveneens zware gevolgen voor de advocaten. Enerzijds heeft deze hervorming invloed op de vertrouwensband tussen de advocaat en de cliënt. De advocaat is immers verplicht om vanaf het eerste contact zich te richten op de administratieve verplichtingen, alvorens zelfs de grond van de zaak te kunnen analyseren. Anderzijds vraagt het onderzoeken van de toelatingsvoorwaarden een bijkomende administratieve last die niet wordt gevaloriseerd.

Dit alles zonder dat de pro deo-advocaten, die bovendien steeds met minder zijn, de zekerheid hebben over hun betaling. De hervorming heeft immers ook geleid tot een herziening van het puntensysteem van de nomenclatuur voor geleverde prestaties. De pro deo-advocaten weten aldus niet voor mei 2018 hoeveel zij betaald zullen worden voor reeds daadwerkelijk geleverde prestaties.

Aanbevelingen van het Platform Recht voor Iedereen
De toegang tot justitie is een fundamenteel recht. Juridische bijstand is een noodzakelijke voorwaarde voor de toegang tot justitie voor vele rechtzoekenden. Een dringende hervorming van het systeem dringt zich op.

Het Platform Recht voor Iedereen vraagt aan Minister Geens:
- een terugkeer naar het systeem van het onweerlegbaar vermoeden van ontoereikende financiële middelen of een minimale verduidelijking van de criteria waaraan voldaan dient te worden door de rechtzoekende om zijn onvermogen aan te tonen;
- een vereenvoudiging van de toewijzingsprocedure van de pro deo-advocaat;
- de afschaffing van de vaste administratieve bijdrage die moet betaald worden door de rechtzoekende zodat er geen financiële drempel is voor de toegang tot justitie;
- een waardige vergoeding voor de pro deo-advocaat binnen de kortst mogelijke termijn is een absoluut noodzakelijke voorwaarde voor de kwaliteit van de geleverde diensten.

U kunt de verzamelde getuigenissen raadplegen in het Zwartboek op onze website.

Contactpersoon: Peter Heirman: Woordvoerder van het Platform Recht voor Iedereen - Netwerk tegen Armoede: Tel. 02/204.06.57 | GSM. 0486/72.83.81

Aanvullende informatie:
* Een annulatieberoep werd ingesteld bij het Grondwettelijk Hof en de Raad van State door meerdere leden van het Platform tegen de wet van 6 juli 2016 betreffende de juridische bijstand, hervorming in werking getreden op 1 september 2016.

* Het Platform Recht voor Iedereen is een feitelijke vereniging, samengesteld uit 25 verenigingen die als gemeenschappelijk doel de toegang tot justitie promoten zodat iedereen de mogelijkheid heeft om zijn/haar rechten te laten gelden. Deze verenigingen zijn:
Association de Défense des Allocataires Sociaux, Association pour le Droit des Etrangers ; Association Syndicale des Magistrats, Atelier des Droits Sociaux, Caritas International, CBAR-BCHV, Centre d’Action Laïque, CIRE, Collectif Solidarité Contre l’Exclusion, DEI-Belgique, Espace Social Télé-Service a.s.b.l., Jesuit Refugee Service, Ligue des Droits de l’Homme, Ligue des familles, Linksecologisch forum, Medimmigrant, Netwerk Tegen Armoede, Progress Lawyers Network, Réseau Belge de Lutte contre la Pauvreté, Forum Bruxellois de Lutte contre la Pauvreté, Réseau Wallon Lutte contre la Pauvreté, Samenlevingsopbouw, Service Droit des Jeunes de Bruxelles, Syndicat des Avocats pour la Démocratie, Vrouwenraad.